Endoskopi mide ve barsaklar gibi içi boş organların hastalıklarının teşhis ve tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Ucunda kamerası ve ışığı olan, ince, esnek, silindirik yapıdaki cihazlarla yapılır.

Her ne kadar kolonoskopi, rektoskopi, ERCP gibi yöntemlerde aslında birer endoskopik işlem olsalar da günlük kullanımda endoskopi denildiğinde akla yemek borusu, mide ve oniki parmak barsağının incelenmesini sağlayan yöntem gelir. Üst Gastrointestinal Sistem Endoskopisi, Üst Endoskopi yada Özofagogastroduodenoskopi olarak ta adlandırılır.

Her ne kadar günümüzdeki endoskoplarla yirmi yıl önceki endoskoplar dış görünümleri açısından önemli bir değişme olmasa da iç yapılarında çok önemli teknolojik ilerlemeler oluştur. Görüntü kaliteleri geçmişe oranla çok yükselmiştir. Modern video endoskopi sistemleri HD görüntü kalitesine sahiptir. Üst seviye cihazlarda bulunan FICE, NBI ve I-Scan gibi teknolojiler görülmesi zor, küçük, erken dönemdeki lezyonların daha net ve belirgin bir şekilde görülmesine yardımcı oluyor.

Üst endoskopi sırasında gastroenteroloji uzmanı olan doktor gastroskop adı verilen endoskoplarla ağızdan girerek, yemek borusu, mide ve oniki parmak barsağına doğru ilerler ve bu organların iç yüzeyini inceler.

Üst Gastrointestinal Sistemde Endoskopi: İnce, ucunda ışık ve kamera olan silindirik cihazla ağızdan girilerek yemek borusu, mide ve oniki parmak barsağı incelenir. Resimde şematik bir mide ülseri görülüyor.

Endoskopi işlemi hem tanıda, hem de bazı hastalıklarda tedavi amacıyla kullanılabilmektedir. Mesela mide kanamalarında endoskopik müdaheleler temel tedavi yöntemleridir. Kanayan damarlar yakılarak veya bağlanarak kanama durdurulabiliyor. Benzer şekilde erken yakalanmış mide kanserleri ameliyata gerek olmaksızın endoskopik olarak çıkarılabiliyor.

Sindirim sisteminde reflü, ülser, dispepsi ve kanser gibi bir çok hastalığın belirtileri birbirine benzemektedir. Hasta veya hekim sadece belirtilere bakarak hangi hastalıktan kaynaklandığını tam olarak anlayamayabilir. Bu durumda hastalarda risk değerlendirmesi yapılır. Genç, riski düşük hastalarda belirtiler tehlikeli bir hastalık düşündürmüyorsa ya da reflü gibi riski düşük bir hastalığı kuvvetli bir şekilde işaret ediyorsa endoskopiden önce doğrudan tedavi denemesi yapılabilir. Tedavi ile beklenen cevap alınamazsa endoskopi ile kontrol yapılabilir. Hastanın yaşı daha ileriyse veya risk faktörleri varsa tedavi öncesi tanının kesinleştirilmesi gereklidir. Endoskopi doğrudan görüşle muayene imkanı sağladığı için tanının kesinleştirilmesinde en çok tercih edilen yöntemdir.

Endoskopi mukoza adı verilen ve sindirim sisteminin iç yüzeyini döşeyen tabakanın doğrudan incelenebilmesini sağlar. Önemli hastalıkların büyük kısmı mukozayı ilgilendirmektedir. Günümüzde yüksek çözünürlüklü endoskoplarla mukoza yüzeyi daha detaylı görüntülenebilmektedir. NBI, FICE ve I-Scan gibi teknolojiler lezyonların yakalanma başarısını daha da artırmaktadır. Sonuç olarak kanserlerin daha erken dönemde yakalanma şansı ortaya çıkmaktadır.

Endoskopi İşlemini Kim Yapar

Endoskopi işleminin gastroenteroloji uzmanları tarafından yapılması gerekir. Gastroenteroloji uzmanı olabilmek için tıp fakültesini bitirdikten sonra 4 yıl süren iç hastalıkları uzmanlık eğitimi ve bundan sonra da 3 yıl süren gastroenteroloji uzmanlık eğitiminin tamamlanması gereklidir. Gastroenteroloji eğitimi uzun süren ileri bir uzmanlık dalıdır. Ülkemizde her ne kadar gastroenteroloji uzmanı olmayanlar tarafından da endoskopi işlemi yapılabiliyor olsa da böyle bir zorluğa katlanmışken işlemden beklenilen yararın sağlanması için gastroenteroloji uzmanının tercih edilmesi önemlidir. Endoskopi ekibinde gastroenteroloji uzmanları dışında endoskopi hemşireleri ve teknisyenleri ile anestezi uzmanları ve/veya anestezi teknisyenleri de yer alır.

Endoskopide Kalite

Endoskopiden beklenen yararın sağlanabilmesi için belirli kalite standartlarına uygun olarak yapılması gereklidir. Kaliteli ve yararlı endoskopi işlemi için:

  • Endikasyonlar (yapma gerekçeleri) doğru olmalıdır.
  • İşlem gastroenteroloji uzmanları tarafından yapılmalı, yeterli destek ekibi (eğitimli hemşire, anestezi uzmanı veya teknisyeni vb) olmalıdır.
  • Hastalar önceden işlem hakkında yeterli bir şekilde bilgilendirilmiş olmalıdır.
  • Hastalar işlem öncesi uygun şekilde hazırlanmış olmalıdır.
  • Riskleri azaltmak amacıyla işlem sırasında uygun şekilde monitörize edilmelidir.
  • Hastaya göre uygun şekilde seçilmiş sedasyon/analjezi veya anestezi uygulamaları hazır bulunmalıdır.
  • Hedef organların tam, eksiksiz değerlendirmesi yapılmalı ve sonuçlar raporlama standartlarına uygun şekilde hazırlanmalıdır.
  • Gerekli olduğunda uygun şekilde doku örnekleri (biyopsi) alınabilmelidir.
  • Gerekli olduğunda tüm endoskopik tedavilerin uygulanabileceği deneyim, personel ve ekipman hazır bulunmalıdır.
Üst Gastrointestinal Sistemde Endoskopi Gerektiren Durumlar (Endikasyonlar)
  • Disfaji (yutma güçlüğü, yutarken lokmaların takılması)
  • Odinofaji (lokmaları yutarken ağrı olması)
  • Persistan veya rekürren (tedaviye cevapsız veya dirençli) reflü belirtileri
  • Persistan kusma
  • Üst gastrointestinal sistem kanaması
  • Açıklanamayan kilo kaybı
  • Nedeni belirlenememiş anemi (kansızlık)
  • Başka bir tetkikte (ultrasonografi, tomografi, MR…) saptanmış bir lezyonun ileri incelemesi
  • Açıklanamayan ishal (çölyak hastalığı vb.) araştırması
  • Tanı için biyopsi alınması gereken durumlar varsa
  • Kanser taramaları
  • Bunların dışında üst gastrointestinal sistemden kaynaklanan herhangi bir belirti tedavilere cevapsızsa, tehlike gösteren diğer belirtilere eşlik ediyorsa yada ilk kez 50 yaşından sonra ortaya çıkmışsa
  • Darlıkların balonla genişletilmesi
  • Akalazya balón dilatasyonu
  • Kanamaların durdurulması için yapılan tedaviler
  • Poliplerin çıkarılması
  • Yanlışlıkla yutulan yabancı cisimlerin çıkarılması
  • Darlık ve perforasyonlar için stent takılması
  • Beslenme tüplerinin takılması
  • ameliyat sonrası yapılması gereken kontroller
  • Ameliyatlara bağlı komplikasyonların tedavisi

Endoskopi işlemi öncesi özellikle riski yüksek hastalarda bazı ön tetkiklerin yapılması gerekebilir (kan tetkikleri vb). Endoskopi işlemi gerekli ön hazırlıkları yapılmış hastalara sedye üzerinde sol yan yatış pozisyonunda yapılır. Ağız yoluyla girildikten sonra yemek borusu, mide ve on iki parmak barsağı incelenir.  İnceleme endoskop kamerasından gelen görüntüler ekran üzerinde incelenir. Gerekli görülürse fotoğraf ve videolar kaydedilebilir.

Endoskopi İşlemi Ağrılı mıdır?

İşlem genel olarak ağrısızdır. Aslında yemek borusu, mide ve duodenumun endoskopla yapılan işlemlere karşı bir ağrı duyusu yoktur. Yalnızca basınç ve gerginlik algısı mevcuttur. Dolayısıyla bu işlemlere karşı bir ağrı hissi olmaz. Ancak boğazda, yutakta ağrı duyusu olduğu için işleme başlamadan önce boğaz anestezik sprey ile uyuşturulur. Boğaz uyuşturulduktan sonra hasta yutkunamaz. Ayrıca isteyen hastalara damardan sedatif (rahatlatıcı/uyutucu) ilaçlar verilebilir. Aslında rahat olan bir kişi anestezi olmadan rahatça endoskopi yaptırabilir. Ancak hastanın endişe ve korkusu fazla ise sedasyon veya anestezi yapılması yararlı olacaktır. Soluk borusu ayrı olduğu için endoskopi sırasında solunum etkilenmez. İşlem sırasında hastalara sürekli rahat nefes almaları, boğazı temizlemeye çalışmamaları, öksürme, öğürme gibi şeylerden kaçınmaları telkin edilir ve bunlara uyulursa işlem son derece rahat bir şekilde geçebilir.

İşlem sırasında gerekli görülürse anormal gözüken yerlerden biyopsi alınabilir. Biyopsi işlemi de ağrısızdır ve hasta tarafından hissedilemez.

İşlem sonrası özellikle sedasyon ve anestezi almış olan hastalar düzelinceye kadar bir süre gözlemde tutulabilir. Boğazdaki uyuşukluk geçtikten sonra ve doktor başka şekilde belirtmemişse yemek yenebilir. Sedasyon veya anestezi almış olan hastaların o gün araç kullanmaları veya dikkat gerektiren bir iş yapmaları önerilmez. Yanlarında refakatçi olması önerilir.

Endoskopi Riskleri ve Komplikasyonları

Endoskopi çok sık yapılan ve oldukça güvenli bir tetkik yöntemidir. En sık karşılaşılan riskler genellikle sedasyon ve anestezi ile ilgili risklerdir. Bunun dışında organ delinmesi (perforasyon), kanama gibi komplikasyonlar nadirde olsa görülebilir.

Hastaların işlem öncesi ekibe bilgi vermesi gereken önemli hususlar
  • Kan sulandırıcı, kanama riskini artırıcı ilaç kullanımı. Bunların bazılarının belirli süre önceden kesilmesi veya başka ilaçlarla değiştirilmesi gerekebilir. Bu değişiklikleri mutlaka doktorunuza haber vererek yapınız, kendiniz karar vermeyiniz.
  • Ailevi kanama bozuklukları (hemofili, glanzman hst vb.)
  • Kalp kapak hastalıkları ve kapak protezleri
  • Kalp, şeker (diyabet), hipetansiyon, böbrek hastalığınız varsa bildiriniz.

Endoskopi öncesi aç olmak gereklidir. Doktorunuz tarafından farklı bir şey söylenmemişse işlemden bir önceki akşam 19:00’dan sonra bir şey yenmemelidir. İşlemden 4 saat öncesine kadar miktarı az olmak şartıyla su içilebilir.