Akut pankreatit ani gelişen ve karnın üst kısımlarında şiddetli ağrıya neden olan, amilaz ve lipaz gibi enzimlerin kandaki düzeylerinin yükselmesi ile tanınan, iltihabi (inflamatuar) bir pankreas hastalığıdır. Akut pankreatitlerin büyük çoğunluğu safra taşlarına ya da alkol kullanımına bağlı olarak gelişir. Pankreas midenin arkasında yerleşmiş, yaklaşık 70 gr ağırlığında, 15 cm uzunluğunda ve 2-3 cm genişliğinde bir organdır. Sindirim için gerekli enzimleri ve insülin gibi kan şekeri kontrolünü sağlayan önemli hormonları üretir.

Pankreas sindirim için ürettiği enzimleri, pankreas kanalı yoluyla midenin biraz ilerisine, oniki parmak barsağına boşaltır. Karaciğer de pankreasa benzer şekilde sindirim için gerekli bir madde olan safrayı üretir ve safra kanalı yoluyla oniki parmak barsağının aynı noktasına boşaltır. Safra kanalı ve pankreas kanalı resimde görüldüğü gibi barsağa açılmadan hemen önce birleşirler ve ortak bir kanalla barsağa açılırlar. Karaciğerde üretilen safra açlık sırasında, safra kesesinde depolanır, yemek sonrasında yağ sindirimi için barsağa pompalanır. Safra kesesinde oluşan taşlar bu sırada kanala düşebilir. Bu taşlar yeterince küçükse, birleşim yerine kadar ulaşıp tıkanıklığa ve arkasından akut pankreatite neden olabilir. Akut pankreatitin en sık nedeni de safra taşlarının kanala düşmesidir. Küçük taşların pankreatit yapma riskinin daha yüksek olduğu kabul edilir.

Alkol kullanımı akut pankreatit nedenleri arasında sıklık ve önem açısından ikinci sırada gelir. Geçmişte asıl olarak alkol kullanımın kronik pankreatite neden olduğu kabul edilirdi. Günümüzde alkolün hem akut, hem de kronik pankreatite neden olabileceğini gösteren önemli veriler mevcuttur. Alkole bağlı pankreatit mekanizması tam olarak ortaya konamamıştır. Pankreasın ürettiği enzim yoğunluğunun artırmasına bağlı olabileceği düşünülmektedir. Yoğun alkol kullananların sadece bir kısmında olması nedeniyle genetik gibi bazı başka faktörlerin de etkili olması mümkündür.

Akut pankreatit vakalarının %70’inden safra taşı ve alkol sorumludur. Sigara kullanımı, hipertrigliseridemi, hiperkalsemi, travma, bazı enfeksiyonlar, bazı ilaçlar ve bazı tıbbi müdaheleler de akut pankreatite neden olabilir.

Akut Pankreatit Tanısı

Akut pankreatit aniden başlayan çok şiddetli bir ağrıya neden olur. Ağrı karın üst-orta kısmındadır. Bazı hastalarda karnın sağ üst kadranında daha seyrek olarak ta sol üst tarafta olabilir. Birçok hastada ağrı sırta yayılabilir. Ağrı saatlerce bazen bir kaç gün sürebilir. Çoğunlukla bulantı ve kusma da olur. Bu şekilde bir durum yaşayan hastaların hemen acil servislere başvurması gereklidir.

Hastalığın kesin teşhisi acil serviste bakılması gereken amilaz ve lipaz testleri ile konulur. Hafif artışlar anlamlı değildir, tanı için 3 kat veya daha fazla artış gereklidir. Amilaz kadan daha hızlı kaybolur ve geç kalınması halinde tanısal değerini kaybeder. Lipaz daha uzun süre yüksek kalır. Acil servislerdeki yoğunluk nedeniyle ve tetkikin o acilde mevcut olmaması nedeniyle bakılmaması durumunda tanı şüpheli kalabilir. Diğer kan testlerinden ALT ve AST testlerinin belirgin yüksekliği pankreatitin safra taşından kaynaklandığını (Akut biliyer pankreatit) düşündürür. Bu hastalarda ayrıca tam kan sayımı, kan şekeri, kalsiyum, trigilserit, BUN, CRP gibi, testlere de bakılmalıdır.

Bir sonraki aşamada tanı için en yararlı test ultrasonografi olacaktır. Ultrasonografi safra taşlarını oldukça yüksek bir tanısal doğrulukla gösterebilir. Ayrıca bazı hastalarda safra yolu tıkanıklıkları, safra yolu taşları, sıvı birikimleri gibi önemli bulgular da ultrasonografi yoluyla öğrenilebilir.

Hastalığın Seyri

Akut Pankreatit hastaların yaklaşık %80’inde hafif seyirlidir. Tedavisinde bir kaç gün yemek kesilir ve bunun yerine serum verilir. Yemek sindirim için pankreası enzim ve diğer maddeleri üretmeye zorlayarak iltihabı artırır. Özellikle yağlı ve protein içeriği yüksek besinler pankreası daha çok uyarır. Yemek bu nedenle kesilir. Ağrı tamamen geçtikten sonra hafif, yumuşak, sıvı besinler başlanabilir. Beslenme tedrici ve yavaş olarak artırılır. Hastaların %15-20’sinde ise şiddetli seyredebilir, oldukça riskli olabilir. Kist oluşumu, enfeksiyon, organ yetmezliği, damar tıkanması gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir.

Tedavide Kullanılan Yöntemler

Akut pankreatit tedavisi yukarıda anlatıldığı gibi hastaneye yatırılarak ve hastanın oral alımı kesilip damar yoluyla beslenerek yapılır. Kullanılan diğer tedavi yöntemleri:

ERCP

Safra taşına bağlı gelişen akut pankreatit tedavisinde ERCPönemli bir yere sahiptir. Hastaların bir kısmında taş pankreatite neden olduktan sonra kendiliğinden barsağa düşüp gidebilir. Kanalda sıkışıp tıkanıklığa veya iltihaba neden oluyorsa ERCP yapılarak taşın çıkarılması gerekir. Ancak ERCPaynı zamanda önemli bir riskte taşır. ERCP’nin en önemli riski, komplikasyonu da akut pankreatittir.

Cerrahi Tedavi

Safra kesesi taşına bağlı gelişen vakalarda hastanın durumu uygun olur olmaz safra kesesi alınmalıdır. Aksi takdirde tekrar akut pankreatit gelişebilir. Bunun dışında bazı komplikasyonların tedavisinde de cerrahi gerekli olabilir.

EUS

Endoskopik ultrasonografi (EUS) akut pankreatit tanı ve tedavisinde önemli yere sahiptir. Safra yolunda kalmış taşların tanısında yüksek hassasiyete sahiptir. Pankreatite bağlı gelişmiş kist ve nekrozların tedavisinde cerrahiye kıyasla daha düşük riskle ve yüksek başarıyla kullanılmaktadır.